Ang Kabuhi sa Baryo #2

“Woman Feeding Chickens” (1955) by Fernando Amorsolo /Pearl of the Orient: Discover Old Philippines (https://www.facebook.com/DiscoverOldPhilippines)

Pangga Gen/taga-uma@manila

May mga Domingo nga ginalibang mo ang bata kang ingud-balay agud makasimba tana sa pagpangamuyo para sa anang bana sa marayu.

Ginakungkung mo ang bata, sa imong abaga nagatamsak ka anang tudlo. Sa init kag uran “nga gapatubu ka unto ka mal-am,” imaw kamo nagpanaw-panaw sa karsada nga gatamwa sa uma. May mga bes nga gawarus ang bata, gusto manaug, bisan pa ang anang lum-uk nga mga tudlo gakabud kanimo, daw puno kang akasya nga ginatubuan kang ‘ulo kang kuti’ nga namit pabukalan kag isawsaw sa sinamak. Nanamian ikaw manilag kadya, sa pagkilala kang bata sa ana kusug, sa pag-pwesto ka ana bug-at sa lupa kag hangin.

Wara magbuhay, nag-uli ikaw sa pagtig-ang.

Makita mo sa aso nga gaguwa sa takup kang kaldero ang inyo pagpanaw-panaw kang bata: ang tanum nga ginatawag ninyo nga ‘manok-manok’ kag ginasupsup kauna; ang aragyan nga ginakubayan kang sirigwelas; ang paglagas kang ayam sa mga pisu kag pagputak-putak kang munga.

Nagduluy ang ayam sa tumpok kang labhang sa unahan, nangaraykay. Tul-an? Sinsilyo?

Bisan dali lang man buhay, parehas kang aso, posible man gali nga indi ikaw makapamensar nga nabaw run ang burugasan, galuya run ang lawas ka imong mga ginikanan, kag ang mga pangamuyo ka nagasirimba indi lang para sa kaluwasan kang mga patay.

Udto-adlaw, natapos run ang misa.

Makaburulag ang init: gin-ut, daw wara nagahuyup ang hangin nga makita mo ang ilig kang suba, ang agay kang busay, ang bulwak kang tubig sa imong pagtampisaw, ang hagunos kang uran nga daw bubu kang langit. Sa dyang hitabo, mapensar man kang ingud-balay nga nasabat anang pangamuyo. Bangud mabugnaw ang palibot, daw kanami lang man kang pangabuhi nga kinahanglan na dya isinggit. Patukar kang stereo, tunog-tunog gid, batiun hasta sa mga sityo, hasta sa mga nagapamangut ka karbaw.

Nagapati tana sa mga santos angay sa pagpati mo sa mga pamusod kang lupa, bisan pa nagakatabo nga ang hangin mangin bagyo kag ginabaligya run kang tawo anang tinae kag kidney. Pero kunsabagay, ang kada tawo nagatago ka anang paglaum sa magkatuhay nga lugar.

Nagtig-ang ikaw, nagtola kang kapayas kag manok. Nahidlaw ikaw sa dukut kang siri-pula kang atiotes sa imong mga tudlo. Amo man sa taguk kang langka. May mga mantsa nga nami dumdumon.

Sa mga masunod nga adlaw, matak-an run ikaw rugya. Mahidlaw run ikaw sa imong naandan kag ginakasakuan sa banwa. Dyang pag-uli sa baryo pagpahuway nga indi dapat magbuhay. Wara rugya ang kwarta. Wara ikaw it ikasarang para bayluhon ang taramnan sa sangka paraisdaan.

Labi pa, indi mo gusto kang gahuk.

Kar-on sa hapon, makita halin sa tambi ang pagsalup kang adlaw. Matipon ang dulum, makamang sa gumamela, sa bougainvillea, sa sampaguita nga nagapuruni sa tupad kang inyo balay.

May pangka. May tipaklong sa dahon. Gahud ang mga sirum-sirum.

Sa sulud, kiraw ang bombilya. Gagmay para sa lapad kang kisame kag salug.

May sanag nga gasulud halin sa mga bintana nga kawayan. Mabatian mo ang tukar kang gitara. Kisra, may nagtukar kang bayolin. Halin pa kuno dya sa baul ka anang kamal-aman. Nag-agto rugya sa inyo balay, kanimo na gindara bisan pa indi na man gali pag-ibaligya (kag ang matuod, indi mo man masarangan ang presyo). Nagsaut sanday Nanay kag Tatay mo sa anang pagtukar.

Ginpaima-ima na lang ikaw, lalaki matuod; indi kinahanglan patihan ang tanan nga wakal.

May musika nga kang mabatian mo nagpati ikaw nga makatigbaylo ikaw sa sangka agila. Amo dya ang tulali. Nagsinggit ikaw nga gusto mo mangin pispis. Kag nagsabat ang budyong. Pagkatapos, nadura ang musika. Kag ang sikreto nga ginhani kang budyong kanimo nadura man.

Sa bintana, nagakamang ang sirak kang adlaw, hasta magligid-ligid sa salug nga kawayan. Daw sa nabugnawan man.

Wara dya it kahulugan. Indi kinahanglan may kahulugan ang tanan nga butang kag hitabo. Sanag lamang dyang sirak kang adlaw. Pero andut kun kaisa, nagapakuno-kuno nga may iba pa nga pulos. Nagaiwag, daw bituon nga may integridad bangud may istorya nga naggiya anang kasanag sa Tatlo ka Hari. Daw pareho lang nga makapatubo dya kang tanum, hasta maglambu kag manaringsing kag manghumut kang bulak.

Kun may itsura ang kalag, pamatyag mo amo dya.

Nagpadayon ikaw sa gabii, sa kadulum, nga daw naandan mo run dya parehas kang aragyan pauli rugya: nagatumbo-tumbo imong buli; kirikid-ul sa pamatyag. Liko-liko ang dalan, daw sawa.

Kanay ang tiempo, daw wara nagahulag ang oras, pero man-an mo nga kasanagun run bangud may mga manok nga gatirilaok. May taka sa balayan. Wara ikaw nahadluk. Mabangon ikaw, ang butlak kang adlaw, sangka pangamuyo kang pagpasalamat.

———————————–
(Duro gid nga salamat sa A Village Life ni Louise Gluck)

I-klik para sa Ang Kabuhi sa Baryo #1.