‘Kataw kang Burnham Park’ ni John Iremil E. Teodoro, Bag-o nga Libro kang Binalaybay sa Kinaray-a

Magpuot kag mamalandong bangud dyang Kataw, paghigugma ang binalaybay. Tana ang Gugma, ang Binalaybay. Kataw nga nagahigugma ang manugbinalaybay sa anang una nga pulong, ang Kinaray-a, amo nga bisan sa Baguio tana ukon sa Maynila kadya, sa Kinaray-a dyang koleksyon kang sobra 50 nga binalaybay. May aman pa sa Sinibwano. Labaw sa tanan, may Introduksiyon ni Ma'am Merlie Alunan, ang ginakabig nga Nanay kang mga manunulat sa Visayas - Panay, Negros, Cebu, Samar kag Leyte.

Ang matuod karian, ika-apat run dya nga libro kang binalaybay sa Kinaray-a ni John Iremil E. Teodoro. Kun amo, bukun lang tana Kataw kundi Prinsesa run gid.

Ang una amo ang Hinabol nga Pagtuo (2007), Mga Binalaybay kang Paghigugma (2008) kag Arkipelago kang Kasingkasing (2009), isara sa pinaka-paborito ko sa mga libro ni Teodoro. Sa maabot nga mga inadlaw, gusto ko dya matugruan ka nagakabagay nga atensyon sa pagbasa para labi ko mapa-ambit kaninyo ang kanamit.

Kadya, rugya ang kanamit kang Kataw sa Burnham Park nga "asul ang ikog." Ginalagaw na kita sa Baguio nga anang nakilala. Sa "Sa Chocolate de Batirol, Camp John Hay," ginapadumdum kanatun kang kataw nga "Ang pag-inum kang marapuyot/nga tsokolate/pagpalangga sa kaugalingon/sa sangka hapon/nga nagaisarahanun..." Hambal na sa "Sa Bata sa Tindahan kang Baguio nga Nagapamirit nga Tana ang Mapas-an kang Ginapamakal Ko nga mga Laswa kag Istroberi":

"Sa pira ka adlaw pas-anun mo gid ang kamatuoran
nga ang paghigugma nga nakadusli
sa banglid kang kabuhi
maanyag ugaring mara pareho kang sangka kulintas
kang everlasting kag pungpong kang mga statis."

Isara pa ka kamatuoran: dyang Kataw nga Prinsesa kang Antique sa Burnham Park, Kataw man sa Palawan, sa Guimaras, sa Pasig, sa Greenbelt Park, sa Cebu, kag sa duro pa nga mga lugar sa diin nagatuhaw kag naga-pangamusta ang paghigugma: sa mall, sa hardin, sa teatro, sa floodway.

Dyang paghigugma kang atun Kataw nga persona, wara lamang naga-marka sa mga lugar kundi sa panahon. Tag-irinit, tag-ururan, aga, hapon -- nagapalangga ang Kataw. Paano na dya tanan masarangan? Aaah, duro ang itsura kang atun Kataw nga manughigugma. Sa "Valentine's Day," deklara na: "Pira run ka laki ang ginsulung ko/nga nagapanaw parayu kanakun./Huud, ginsulung ko asta sa kaunun sanda/kang kasanag kang karsada./Amo dya ang silot kanakun tungud/ginasipalan ko ang paghigugma."

Kinahanglanun dyang pagsipal sa paghigugma, bisan pa indi dapat kag ginsilotan na man ang anang kaugalingon, bangud "may mga sugidanun kang paghigugma/nga indi ko puwede mahingadlan/sa akun mga kanta kag binalaybay/tungud raku nga mga bulak sa akun hardin/ang magkarataktak kon dya anda mabatian" ("Paghigugma nga Indi Mahingadlan").

Kinahanglan luwasun kang Kataw ang anang Kaugalingon sa Paghigugma. Gugma ang kabuhi, amo man ang kamatayun para sa Kataw. Kag mas ginapili na nga mabuhi kag magpadayon. Sa katapusan, wara it iba, kun amo, nga ginapalangga ang Kataw kundi ang anang kaugalingon. Dyang mga binalaybay, ang anang Arte kang/sa paghigugma nga ana ginahalad "sa altar kang Diyos kang Paghigugma."

Sa mga manugbasa kang literatura, ilabi na sa mga manugbasa ni Teodoro, bukun dya bag-o nga tesis. Mabasahan run dya sa anang una nga mga libro kang binalaybay, amo man sa anang libro kang sugilanon (Anghel sang Capiz, 2009) kag panaysayun (Pagmumuni-muni at Pagtatalak ng Sirenang Nagpapanggap na Prinsesa, 2007). Pero sa dyang koleksyon, labi nga napamensaran kag na-binalaybay ni Teodoro ang tema kang kamatayon kag katapusan kang kalibutan. Kag ano ang anang ginahambal?

Paghigugma gihapon, nga "daw tanga nga malapuwasan ang tanan nga sari kang radiation" ("Daw Tanga ang Paghigugma").

Gintapos ni Teodoro ang dyang koleksyon (wara't abay ang aman) sa binalaybay nga may titulo "Ang Katapusan." Kag amo dya ang bag-o ko nga nabasa sa kasaysayan kang pagbasa ko sa mga sinulatan ni Teodoro, ang dugang nga kamatuoran nga ginabantala kang atun Kataw nga Prinsesa nga Manughigugma, nga "ang matuod-tuod nga kahagugma kang tanan----Ang Katapusan."

Natural bangud sa pagmal-am kang panahon, nagamal-am man ang atun manug-binalaybay. Amo nga luto run gid nga mga prutas sa tag-irinit nga namit kan-un dyang koleksyon. Kalmado ang mga linya kag tayuyon bisan pa masubu. Rugyan ang dugang nga kaaram. Rugyan ang labi pa nga pagbaton kang mga kamatuoran sa kabuhi amo nga wara it kakapoy sa paghigugma ang Kataw.

Wara it sentimentalismo, sangka butang nga positibo sa pag-binalaybay kag pagkabuhi.

Labi nga dapat basahun si Teodoro bangud sampatun ang paggamit na kang pulong nga Kinaray-a. Abi mo daw kadali lang kana magsulat; nagatubud lang. Dya bangud man saulado run gid ni Teodoro ang liriko nga porma kang pag-binalaybay. Memorable ang katapusan nga mga linya. Makaurumul. Nagapangudut. Amo nga mabalon mo anang mga binalaybay. Paano na dya nahimo? Natun-an natun ang teknik nga ginatawag irony. Epektibo dya nga naggamit ni Teodoro indi lamang para makapayuhum kanatun it aslum kundi para magtandug.

Ang pagbasa sa mga binalaybay ni Teodoro pagbatyag sa unibersal kag komon nga mga eksperyensya kang tawo sa kabuhi parehas kang paghigugma. Pero ang tampuhaw nga Kataw nga anang persona, dar-un na ikaw pabalik sa imong ginhalinan. Bisan pa rayu dun ikaw kag mahimo may mga hitabo nga indi mo run gusto dumdumon kag balikan, makilala mo gihapon dyang baratyagun sa ragumu kang Kinaray-a. Wara ikaw it mahimo kundi parehas kang Kataw, magapangampo nga "Daw nami siguro kon matun-an ko/nga maghibi sa tubang kang kamera/agud masaksihan kang bilog/nga arkipelago ang akun pagtarangisun" ("Wawaw").

Dugang tirawi dyang libro sa dyang bilog nga binalaybay:

Ang Tamawo nga Gusto Mangin Kataw

Nagdamgo liwan ako kang sangka tagu nga baybayun.
Duag-bulawan ang baras nga naharunan
kang marabong nga talisay kag pula nga mga bogambilya
nga nagaharakhak ang mga bulak.
Wara ‘kaw rugto, Palangga, pero masadya ako.
Nagdalagan ako paagto sa tubig
ugaring gulpi nangin gamay nga pantalan
sa ingud kang tindahan ang daray-ahan
nga gintambayan kang mga mal-am nga bayi
nga nagamarama. Daw wara nanda ako nakita
pareho sa sangka maanyag nga tamawo sa talisay
nga buhay run nagahandum nga mangin kataw
sa hardin kang korales kang imong paghigugma.